Bohater tragiczny

Gdy Jarosławowi Gowinowi zaczął palić się grunt pod nogami, postanowił ratować się powołaniem nowej partii. To jednak skok na główkę do pustego basenu.

Wicepremier stara się dozować na­pięcie. Szczegóły projektu ujawnia etapami. Prezentuje kolejne nowe twarze, na 4 listopada zapowiedział założycielski kongres. Tajemnicą po­zostaje szyld nowej partii.

   Szału jednak nie ma. Przynajmniej kadrowego, bo - do mo­mentu zamknięcia tego numeru POLITYKI - ogłoszono jedy­nie akces mało znanej posłanki Magdaleny Błeńskiej (zwią­zanej wcześniej z Kukizem), grupy młodych korwinowców zmęczonych breweriami swego mistrza, prezydenta Kalisza oraz tajemniczych chrześcijańskich samorządowców. Mówi się jeszcze o transferze posła Zbigniewa Gryglasa, który, paradując po Sejmie z opaską Narodowych Sił Zbrojnych, do­piero co urwał się z choinki Nowoczesnej.

   Bliżej więc do gabinetu osobliwości niż poważnego projektu politycznego. Chyba że wicepremier trzyma jeszcze jakiegoś asa w rękawie. Uprzejma, acz obojętna reakcja PiS na dotych­czasowe działania Gowina nakazuje jednak w to wątpić.

Między młotem i kowadłem

Już sam pomysł na nową partię wydaje się zresztą zwietrzały. Wystarczy rzut oka na slogany. W języku polskiej polityki „przy­ciąganie nowych środowisk” to z reguły eufemizm na mozolne kolekcjonowanie politycznego planktonu, po który prawdziwym możnowładcom nie chce się schylać. Gdy słyszymy, że „istnieje zapotrzebowanie” na jakiś ideowy kanon, przeważnie zwiastu­je to sztywne formuły wyabstrahowane od realnego życia. Z takiej sztancy na koniec zawsze wypadają miedziaki.

   Bo jeśli wspomnimy tych, którym w przeszłości udawało się z sukcesem odpalić nowy ruch - najlepiej Tuska oraz Kaczyń­skiego, ale i do pewnego stopnia Palikota i Kukiza - dostrzeże­my coś dokładnie odwrotnego. Uważne wsłuchanie się w spo­łeczne emocje. Wyrachowane rozluźnienie ideowych gorsetów. Wreszcie twórcze kompilowanie patchworków z nieprzystają­cych do siebie wartości, sklejanych w sugestywną całość silnym i uwodzicielskim przywództwem.

Elastyczności Tuska i Kaczyńskiego w znacznej mierze zawdzię­czamy to, że prawicowość i lewicowość są dziś w Polsce dość umowne. Na ich tle Gowin jest staroświeckim rycerzem niezmien­nych wartości, co paradoksalnie sprawia, że rzuca nim od ściany do ściany. Przekracza linię frontu, poszukując samorealizacji, lecz nie umie plastycznie się wpasować. Zawsze jest więc ciałem ob­cym, mającym do wyboru donkiszoterię bądź zgniłe kompromisy. W roli lidera zbyt miękki, aby wyrąbać sobie własną niszę.

   W rządzie PO był ministrem sprawiedliwości i niemal sa­motnie walczył o zmianę struktury sądów. Skończyło się po­rażką. Teraz jako minister nauki forsuje reformę szkolnictwa wyższego. Lecz projekt - faktycznie obcy pisowskiemu myśleniu - przestał się po­dobać na Nowogrodzkiej.

   Przez lata pozy Gowina stały się stereo­typowe. Każda w tonacji molowej. Gowin frasobliwy, hamletyzujący, samookłamujący się... Nigdy jednak triumfujący.

   I teraz też jedynie markuje ofensywę. Stwa­rza pozory, iż konsoliduje wolnorynkową prawicę, aby zdobyć narzędzia do prowadze­nia gry z Jarosławem Kaczyńskim. Wnosząc aportem do obozu „dobrej zmiany” nowe środowiska, powiększa parlamentarny stan posiadania. A przy okazji zwiększa wartość swych udziałów w obozie rządzącym, co po­zwoli w przyszłości na dokonanie autorskiej korekty w programie Zjednoczonej Prawicy.

   To jednak marzenie ściętej głowy. A przy­najmniej potencjalnie bliskiej ścięcia. W istocie jego ostatnie ruchy wzięły się z defensywy. Wydarzenia ostatnich miesięcy pokrzyżowały bowiem wicepremierowi po­lityczne szyki i teraz głównie improwizuje.

Pierwsze dyskusje nad nową formułą Polski Razem zaczęły się wiosną, lecz orientowano się dopiero na wybory samorządowe. W lipcu prezydent Duda wetuje jednak ustawy sądowe i sytuacja na prawicy ulega raptownej zmianie. Jarosław Kaczyński staje za Zbigniewem Ziobrą, wchodzącym teraz w ostre zwarcie z gło­wą państwa. Na drugiej flance Gowin z entuzjazmem przyjmuje weta i otwarcie deklaruje się jako sojusznik prezydenta.

   Lecz tylko Duda, idący na zwarcie z „twardym” PiS, zyskał na tym. Pokazał, że nie jest singlem. Że w razie spalenia mo­stów z macierzystym obozem może zbudować własne zaple­cze. Z ruchem Kukiza, partią Gowina, Solidarnością, częścią Kościoła. Ale już Gowin zmuszony został sporządzać rachunki strat. Znalazł się bowiem, w odróżnieniu od prezydenta, w za­sięgu karzącej ręki prezesa. Nagłe wypowiedzenie zaufania dla reformy szkolnictwa wyższego boleśnie ujawniło nowy trend.

   A do tego przyjęto do klubu PiS posłanki Annę Siarkowską i Mał­gorzatę Janowską. Obie weszły do Sejmu z listy Kukiza, lecz szybko się z nim poróżniły. Środowiskowo związane ze Stowarzyszeniem Republikanie. Mniejsza zresztą o samą organizację, bardziej li­czył się sam szyld. Republikanizm stał się ostatnio płaszczyzną identyfikacyjną dla rozmaitych prawicowych środowisk, których z różnych przyczyn nie zachwyca rewolucja Kaczyńskiego.

   Siarkowska z Janowską natychmiast więc zapowiedziały, że w ramach Zjednoczonej Prawicy będą teraz budować partię repu­blikańską. Po co Kaczyńskiemu taki byt? Aby skolonizować poten­cjalnie mu zagrażającą ideę. Przy okazji stworzyć pusty zbiornik, do którego w przyszłości można będzie wciągać posłów Kukiza (to na wypadek wojny z Dudą). No i uprzedzić plany Gowina, który od dawna aspirował do reprezentowania młodego polskiego republikanizmu. Wszystko to sprawiło, że na początku września podczas Forum Ekonomicznego w Krynicy gowinowcy postano­wili przyspieszyć odpalenie nieprzygotowanej jeszcze inicjatywy.

   Niewykluczone, że chodziło o to, aby uczynić lidera Polski Razem głównym obrotowym „dobrej zmiany”. Organizując prezydencką frakcję w Zjednoczonej Prawicy, stałby się nie­zastąpiony jako moderator stosunków Dudy i Kaczyńskie­go. W razie ich poprawnego ułożenia dysponowałby glejtem nietykalności ze strony Kaczyńskiego. W razie rozejścia się - połączyłby siły z Kukizem pod chorągwią głowy państwa. Tyle że Kukiz - najwyraźniej przestraszony kolejnym już re­publikańskim wabikiem w królestwie Kaczyńskiego - obśmiał Gowina jako pospolitego politycznego lawiranta.

   Problematyczny jest również prezydencki format przyszłej formacji Gowina, skoro jed­nym z jej głównych organizatorów jest bliski Kaczyńskiemu Adam Bielan. Inny z bliskich współpracowników Gowina, wiceminister cyfryzacji Marek Zagórski, również postawił w tym sporze na prezesa PiS. Trudno więc mówić o zdyscyplinowanej drużynie.

Republikanie mają czas

Czymże jest ów republikanizm, do którego ustawiła się kolejka polityków? Ciągle jesz­cze orientacją będącą jedynie wewnętrznym punktem odniesienia dla polskich konser­watystów. Definiowaną językiem filozofii politycznej, lecz w oczach prawicowego ludu trudną do uchwycenia i przełożenia na potoczne intuicje.

   W skrócie rzecz ujmując, republikanizm odwołuje się do doświadczenia wspólno­towego, poprzez które stara się definiować racjonalne pole polityki. Krąży wokół ka­tegorii dobra wspólnego, definiując war­tości wspólne wszystkim obywatelom, niezależnie od politycz­nych afiliacji, różnic tożsamościowych, miejsca na drabinie społecznej. Po to aby uczynić je przedmiotem roztropnej po­lityki, wyłączonym spod wpływu chwilowych kaprysów i de­strukcyjnych żywiołów.

   Model polityki totalnej Kaczyńskiego, podporządkowanej nie­ustannej konfrontacji, zmierzającej do wykluczenia politycznego wroga ze wspólnoty, oczywiście rozmija się z wizją republikańską. Z drugiej strony republikanie odrzucają liberalizm z jego indywi­dualistyczną, negatywną koncepcją wolności. Nie absolutyzują dogmatów o trójpodziale władzy. Są za to rzecznikami podmio­towości, suwerenności, kulturowej odrębności.

   Pierwszą radykalnie antypisowską republikańską diagnozę sformułował na początku tego roku szef Nowej Konfederacji Bar­tłomiej Radziejowski. Młody publicysta wyznał: „Mój największy błąd ostatnich lat polegał na tym, że uwierzyłem Jarosławowi Kaczyńskiemu (...). Uwierzyłem Kaczyńskiemu w tym sensie, że sądziłem, iż nie mając uwikłań PO-PSL (...), jest w stanie zała­twić lub przynajmniej nie zepsuć kilku ważnych spraw. Wzmoc­nić państwo, odbudować armię, prowadzić bardziej asertywną politykę zagraniczną. Uszanować wolność i własność, choć trochę ograniczyć »republikę kolesi«, przynajmniej nie degradować in­teligencji i klasy średniej. Prowadzić nie gorszą od poprzedników politykę gospodarczą (...). We wszystkich tych sprawach Kaczyń­ski zawiódł”.

   Kilka miesięcy później, tym razem w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej”, Radziejowski stwierdził, że nie ma Kaczyńskiemu za złe demolki liberalnego ładu. Ma żal o to, że prezes nie zapro­ponował w zamian nic innego. „Poza samym sobą – trybunem i mścicielem ludowym”.

   Na tym tle główne ośrodki republikańskie - dotąd tworzące wspólny obieg - ostatnio się podzieliły. Działający w Krakowie Klub Jagielloński nadal unika jednoznacznych deklaracji. Niektórym działaniom PiS przygląda się z sympatią, inne - zwłaszcza zachłan­ne partyjniactwo - otwarcie krytykuje. To ośrodek z tradycjami sięgającymi 1989 r., który ukształtował poprzednie pokolenie kra­kowskich konserwatystów. Blisko mu było zwłaszcza do Jarosława Gowina. Kierujący dziś klubem trzydziestolatkowie starają się nie odcinać od korzeni, choć w prywatnych rozmowach przeważnie już zaznaczają rosnący dystans wobec rządów PiS.

   W ich oczach Gowin - jako choćby i ciemiężony, ale wciąż koalicjant Kaczyńskiego - nie jest wiarygodnym dostawcą atrakcyjnej oferty politycznej. Twierdzą, że nie muszą się spieszyć. Teraz jest czas na określenie prawicowych parametrów na przyszłość „po Kaczyńskim”.

Na manowcach „thatcheryzmu"

Wobec trudności w przełożeniu republikanizmu na potoczny język Gowinowi pozostaje to, co zawsze - czyli orientacja prorynkowa. Jest jej wierny od niepamięt­nych czasów i konsekwentnie próbuje uczynić swym atutem. Choć przeważnie ona mu ciąży.

   Bo wolnorynkowcom nie świeci dziś słońce. Z niedawnego sondażu CBOS wyni­ka, że aż 77 proc. elektoratu Zjednoczonej Prawicy opowiada się za aktywną rolą pań­stwa w gospodarce. Przeciwnego zdania jest raptem 16 proc. W innym badaniu ten sam ośrodek pytał o konkretne postulaty. Okazało się, że wyborcy wszystkich parlamentarnych ugrupowań oczekują wysokiego poziomu świadczeń społecznych. W największym stopniu dotyczy to głosujących na PiS (84 proc.), choć nawet elektorat liberalnej Nowoczesnej specjalnie nie odbie­ga (74 proc. wskazań). Spłaszczone podatki? Tylko co piąty zwolen­nik PiS popiera ten postulat. Prywatyzować chciałby co dziesiąty.

   Według badań integralnie wolnorynkowym elektoratem cie­szy się dziś jedynie kanapowa partia Korwin-Mikkego, który w wewnętrznych prawicowych tarciach bezwzględnie to zresztą wykorzystuje. Samemu nie mając widoków na zbudowanie sil­nego ugrupowania, podcina skrzydła innym chętnym. Ilekroć więc Gowin deklaruje swe poparcie dla liberalnych rozwiązań gospodarczych, Korwin-Mikke faszeruje umysły swych wyznaw­ców tyradami o socjalistycznej katastrofie „dobrej zmiany”, którą wicepremier rządu Szydło, chcąc nie chcąc, musi akceptować.

   W innych prawicowych zakątkach Gowinowski kult dla rewolucji konserwatywnej Reagana i Thatcher jest jednak anachronizmem. Przeżytkiem z dawnego świata. Wiele on zresztą mówi o osobo­wości Jarosława Gowina, który lepiej się czuje w świecie idei niż żywych ludzi. W 2013 r., u schyłku swej działalności w PO, rzucił wyzwanie Donaldowi Tuskowi, stając z ówczesnym premierem do rywalizacji o partyjne przywództwo. Na sztandary swej kampa­nii wciągnął hasło powrotu Platformy do ideowych korzeni z epoki „trzech tenorów”. Czyli odnowienia splotu nieco populistycznego liberalizmu z obyczajowym konserwatyzmem. Tak jakby dało się cofnąć wskazówki zegara. Zwłaszcza że tamtą Platformę zakładał przecież w 2001 r. Tusk, a Gowina w ogóle w niej nie było.

   Porzuciwszy Platformę, niemal w biegu ogłosił powstanie Polski Razem. Chciał wtedy restytucji ultraliberalnych „ustaw Wilczka”, zlikwidowania PIT i CIT, rozpędzenia ZUS i minimal­nych emerytur obywatelskich, skasowania przywilej ów bran­żowych (łącznie z Kartą Nauczyciela), radykalnej deregulacji i odchudzenia państwa.

   Partia Gowina z pewnością więc nie powstała po to, aby kil­ka lat później w koalicji z PiS skracać wiek emerytalny i fundo­wać miliardowe transfery społeczne. Była jedynie naturalnym zwieńczeniem kampanii Gowina przeciwko Tuskowi. Powołując Polskę Razem, krakowski polityk chciał udowodnić, że można powrócić do mitycznych korzeni PO. I dopiero przegrana w wy­borach do Parlamentu Europejskiego w 2014 r. uświadomiła mu, że thatcheryzm po polsku nie ma sensu. Wtedy też zwrócił się ku Kaczyńskiemu, prywatnie wciąż jednak pielęgnując dawne idee. Teraz one powracają w deklaracjach ideowych nowego projektu.

   Nie ma dziś jednak popytu na dziedzictwo Stefana Kisielewskiego, Mirosława Dzielskiego i innych mistrzów wskrzeszonego w XX w. polskiego konserwatyzmu. Współ­czesne prawicowe tożsamości kształtują się w opozycji wobec globalnego turbokapitalizmu, który przekracza granice państw narodowych i niweluje kulturowe różnice. Uznają, że w krajach peryferyjnych (takich jak Polska) liberalny ład ekonomiczny jest wrogiem lokalności i narzędziem niszczenia tradycyjnych wartości. Klarownie to opisy­wał przed kilkoma laty szef Klubu Jagielloń­skiego Krzysztof Mazur, przywołując figurę Polaka tyrającego ponad siły we francuskiej korporacji, która następnie ucieka z podat­kami. Zadłużającego się na kilkadziesiąt lat, aby kupić od irlandzkiego spekulanta mieszkanie po niebotycznie wywindowa­nej cenie. Zaciągającego w amerykańskim banku kredyt we frankach szwajcarskich. Jedynie „ulegającego iluzji bycia panem swojego życia”.

   Gowin stara się podążać za nową optyką. Testuje rozmaite sposoby zakorzenienia swej wolnorynkowej orientacji w obec­nych realiach. Chce być rzecznikiem polskiej przedsiębior­czości, innowacyjności, start-upów. Jego reforma szkolnictwa wyższego zmierza do stworzenia instytucjonalnych mechani­zmów kojarzenia świata akademickiego z rodzimym biznesem. Konsekwentnie też deklaruje się jako sojusznik wicepremiera Mateusza Morawieckiego i entuzjasta jego planu.

   Tyle że to Morawiecki - cieszący się zresztą patronatem Kaczyń­skiego - obsługuje dziś modernizacyjny wymiar „dobrej zmiany”. Po cóż jeszcze Gowin? I tak samo jest na innych obszarach. W roli kontrolera rewolucyjnego szaleństwa PiS wicepremier z Krakowa co najwyżej może wspierać prezydenta (a potem zbierać za niego cięgi). Z perspektywy twardego elektoratu „dobrej zmiany” stale już będzie jej najsłabszym ogniwem. Dla wyborców opozycji - po­litykiem bez kręgosłupa, który zaprzedał duszę diabłu.

   Wychodzi więc na to, że polska polityka napisała Jarosławowi Gowinowi rolę bohatera tragicznego. Jedyną, w której radzi sobie bez zarzutu.

Rafał Kalukin

ŹRÓDŁO