Między polityką, Bogiem a teatrem

Koledzy mówią zgodnie: skupiony na roli, pracowity, zawsze przygotowany, perfekcjonista. Tylko brakuje ognia. Jerzy Zelnik odnalazł ten ogień w polityce.

JACEK TOMCZUK

Jurek? Miły chłopak. Ale nie chcę się wypowiadać na jego temat, bo jeszcze wyśle mnie na wcześ­niejszą emeryturę - śmieje się Kazimierz Kaczor, aktor i kolega z Teatru Powszech­nego w Warszawie.

- Często mnie irytuje to, co mówi. Jak każdej osobie, która wypowiada się pub­licznie, można Zelnikowi przypiąć łatkę głupca lub mędrca, ale nie można mu dopiąć gęby świni, bo to w ogóle do nie­go nie pasuje - poważnie mówi aktorka Joanna Szczepkowska.

   Wielu mu ją przykleiło po akcji Rock Radia. - Którego antysystemowego arty­stę, który krytykował prezydenta Dudę, moglibyśmy wysłać na wcześniejszą eme­ryturę? - zapytał Jerzego Zelnika dzienni­karz podający się za urzędnika kancelarii prezydenta Andrzeja Dudy. Jako pierw­szego aktor miał wytypować prezesa ZASP Olgierda Łukaszewicza. Następnie powie­dział: - Artur Barciś! On miał takie wy­powiedzi „anty” bardziej. Bardziej był za prezydentem Komorowskim. No, fajnie, z Bogiem.

 - Cała ta akcja świadczy o jego naiw­ności. Dać się tak łatwo złapać - mówi Jan Englert. - Może byłoby lepiej, gdyby Zelnik więcej grał, niż mówił?

Popieracz

W 1980 roku grał gościnnie na Wybrzeżu. Poszedł do stoczni, przez kraty ogrodze­nia ściskał dłonie strajkującym. „Gdyby poprosili - myślę, że wystarczyłoby mi od­wagi - wszedłbym do środka. Ale nie za­prosili. Leżałem potem na plaży i miotały mną wyrzuty sumienia - ja tu się byczę,

a oni tam za mnie strajkują, walczą, cier­pią. Starałem się to potem spłacić moc­nym i jednoznacznym zaangażowaniem w Solidarność” - opisywał swoje politycz­ne korzenie w wywiadzie dla tygodnika „wSieci”.

  Inaczej jego postawę zapamiętali kole­dzy. - Spotykaliśmy się w czasach stanu wojennego. Zachowywał się w porząd­ku, jak większość z nas - mówi Joanna Szczepkowska. - To nie jest typ działacza. - mówi aktorka Joanna Szczepkowska

  Kazimierz Kaczor: - Aktywności poli­tycznej w teatrze wówczas nie zauważyłem.

21 lat później, wiosną 2001 roku, Jerzy Zelnik niewiele grał w swoim macierzy­stym Teatrze Powszechnym w Warszawie. Chętnie przyjął więc propozycję z Leg­nicy, gdzie przygotowywano widowisko plenerowe według powieści Zofii Kossak-

- Szczuckiej „Legnickie pole”. Miał w nim zagrać główną rolę, Henryka Pobożnego.

  Tymczasem w Warszawie Maciej Płażyński z AWS, Donald Tusk z Unii Wolno­ści i Andrzej Olechowski organizują ruch polityczny pod nazwą Platforma Obywa­telska. Trwa poszukiwanie znanych twa­rzy, które pojadą z politycznymi liderami w teren, pokażą się na wiecach, wystąpią w reklamach telewizyjnych. W slangu po­litycznym mówi się na nich „popieracze”.

  - Jerzy Zelnik był wcześniej w komite­cie honorowym Andrzeja Olechowskiego, kiedy ten ubiegał się o urząd prezydenta.

Nie trzeba go było namawiać na współpra­cę. Chętnie brał udział w spotkaniach, pik­nikach, wychwalał Platformę jako nadzieję dla Polski - wspomina Paweł Piskorski, ówczesny sekretarz generalny PO.

  - Był cenny, bo na początku środowi­ska artystyczne niechętnie popierały nową formację - mówi Maciej Grabowski, odpo­wiedzialny za wizerunek Platformy. - Tra­dycyjnie sympatyzowały z Unią Wolności, uznały inicjatywę Tuska za zdradę inte­ligenckiej partii, pojawiały się głosy: jak można było to zrobić profesorowi Gerem­kowi. Zelnik należał do pierwszego rzutu „popieraczy”.

  Po latach będzie wyolbrzymiał swoją rolę, reporterowi „Gazety Wyborczej” opo­wie, że brał udział w spotkaniach założy­cielskich PO, pił kawę z Tuskiem.

  - Nie pamiętam tego, chociaż przez pierwsze lata byłem na każdym takim spotkaniu Tuska, nawet sam je organizowałem - powątpiewa Grabowski.

Maciej Wojtyszko pod koniec lat 90. |wystawiał w Teatrze Powszechnym spektakl „Żelazna konstrukcja”, Zelnik grał w nim polskiego scenarzystę, który próbuje sprzedać swój tekst zagranicznym producentom. - Grał typowego inteligen­ta zagubionego w czasach transformacji - mówi Wojtyszko, reżyser i autor sztuki.

- I sam taki był, z jednej strony zafascy­nowany tempem zmian, fortunami, które pojawiały się w miejscach, gdzie jeszcze niedawno stały połowę łóżka. A z drugiej - niepewny, co z tego wyniknie.

Przemazywanie

Filmowy debiut, rola Ramzesa w „Farao­nie”, naznaczył Jerzego Zelnika na resztę życia, przyniósł mu ogromną popular­ność. Grał potem w serialach, spekta­klach telewizyjnych, fabułach. U mistrzów i reżyserów drugorzędnych.

  Przez lata mówiono, że nie lubią się z Danielem Olbrychskim, który był pe­wien roli w filmie Kawalerowicza. - Nie byli konkurentami. Nie dotyczyły ich te same role. Inna uroda. Są rówieśnikami: jeden ciemny, drugi jasny, jeden to emo­cje, drugi spokój - mówi Beata Tyszkie­wicz. - Pierwszy wyszedł ze szkoły i grał, grał, grał. A Jurek grzecznie wrócił po filmie Kawalerowicza, skończył szkołę, ożenił się, wybudował dom. Rzetelność.

  - Jurek miał i ma fantastyczne warunki sceniczne: przystojny, postawny, wysoki, jeśli zabierał się do roli amantów, to mu wychodziły - mówi Kaczor.

  - Grał dużo, ale Jerzy tak przemazuje się po ekranie, w efekcie nie potrafię nawet wymienić jego ról - opowiada znajomy ak­tora. - W „Krajobrazie po bitwie” zagrał młodego amerykańskiego żołnierza. Ład­nie po angielsku powiedział parę zdań. Na ekranie to trwa 10 sekund. Cały Zelnik.

Koledzy mówią zgodnie: skupiony na roli, pracowity, zawsze przygotowany, perfekcjonista. Rola po niemiecku? Pro­szę bardzo. W innym języku? Nie ma problemu.

  - Jak się gra z Lindą czy Gajosem, to tam coś błyszczy, coś się dzieje. Dubel nie jest podobny do dubla - mówi Beata Tyszkiewicz o wspólnej pracy z Zelnikiem. -Au Jurka wszystko perfekt. Nie można powiedzieć po tym, jak mówi „kocham”, że nie widać miłości w jego oczach. Tyle że to zawsze miłość w granicach rozsądku. Bez szaleństwa. Ale wdzięk ma.

  Dziś Zelnik jest stałym słuchaczem Ra­dia Maryja, ale nie zawsze był tak bar­dzo religijny. Chrzest przyjął dopiero w wieku 24 lat, za namową przyszłej żony Urszuli. - Ona chciała ślubu kościelnego, a ja próbowałem dowiedzieć się, co to zna­czy chrześcijaństwo. No i oczywiście póź­niej doznałem takiej strzelistości, że to ja, neofita, wiodłem ku Bogu moją żonę wy­chowaną w wierze od dziecka. No i tak mi zostało, Bogu dziękować - opowiadał w „Przewodniku Katolickim”.

  - Wiedzieliśmy, że jest osobą wierzą­cą. Ale ani on nie opowiadał, ani nikt nie pytał, bo bufet teatralny nie jest do­brym miejscem do rozwiązywania proble­mu, czy Bóg istnieje, czy nie - wspomina Kazimierz Kaczor.

  W kościołach zaczął występować w sta­nie wojennym. Przygotował spektakl na 20. rocznicę śmierci ks. Jerzego Popiełusz­ki, a na 25-lecie pontyfikatu Jana Pawła II widowisko „Dar i tajemnica”.

  - Gra się dla znacznie bardziej skupio­nych osób niż w teatrach czy salach tea­tralnych. W takim miejscu wiara i rozum współdziałają ze sobą w przekazywaniu ważnych treści. Czasami przybiera to for­mę zbliżoną do wspólnej modlitwy. Jestem wtedy rekolekcjonistą, traktuj ę to jak prze­kaz ideowy przy pomocy mojej skromnej osoby - tłumaczył w katolickim tygodniku „Niedziela”.

Aktor z wartościami

Kiedy w 2005 r. staje do konkursu na dyrektora Teatru Nowego w Lodzi, jest już uważany za kogoś, kto reprezen­tuje wartości katolicko-patriotyczne. Prezydentem miasta jest wówczas Je­rzy Kropiwnicki, działacz Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego. - Nie mam wątpliwości, że wygrał konkurs, bo miał określone poglądy - mówi były reżyser Teatru Nowego w Łodzi, Andrzej Maria Marczewski.

  Zelnik już na początku deklaruje: - Jako dyrektor będę zarabiał sześć tysię­cy, ale na utrzymanie rodziny potrzebu­ję jeszcze dwóch. Dlatego muszę troszkę dorobić. Myślę, że dyrektor naczelny cza­sami w Nowym da mi wolne, żebym mógł pojechać wystąpić gdzieś z monodra­mem i w ten sposób dorobić na opłacenie rachunków.

  - Zwykle jak aktor obejmuje teatr, to zaczyna grać w spektaklach, które są tam wystawiane. To rodzaj związania się ze sceną, dania mu swojej twarzy. Zelnik bardzo długo zwlekał. Kolejna premie­ra, a on nie występował. Zdezorientowa­ni byli i widzowie, i zespól - wspomina Marczewski.

  Zelnik pracował w teatrze od wtorku do czwartku, w pozostałe dni brał wol­ne i na scenach w całym kraju pokazywał swoje monodramy. Zespołowi zapropo­nował wystawienie dramatu „Zabawy na podwórku”.

  Przyszedł na próbę generalną, a aktorzy i reżyser widzieli po jego minie, że przed­stawienie mu się nie podoba. - Wprost powiedział, że całość jest zbyt drastycz­na, odważna, główna bohaterka za skąpo ubrana - opowiada Marczewski. - A jak to ma być spokojny i pogodny spektakl, kie­dy na scenie trzeba pokazać rodzący się mechanizm przemocy i zbiorowy gwałt na dziewczynie, którego dopuszczają się jej koledzy z podwórka?

  Zelnik chciał odwołać premierę, ale okazało się, że sprzedano już bilety na kil­kanaście wieczorów. Za to po paru spekta­klach zarządził, że inny reżyser z innymi aktorami zrobi go na nowo.

  Zdaniem Kazimierza Kaczora dyrekcja w Łodzi to był przełomowy moment w bio­grafii Jerzego Zelnika. - Dotąd skromny, niezdradzający się ze swoimi poglądami kolega, zaczął głośniej wyrażać opinie, po­czuł się wreszcie ważny, zradykalizował się - wspomina.

  Po trzech latach dyrektorowania od­szedł z teatru w Łodzi.

  - Ciężka choroba żony, jej wylew i cier­pienie, w którym przecież współuczestni­czę. Także tragedia smoleńska wpłynęła na moje życie, była trudnym, dramatycz­nym przeżyciem. Wszystko to się zsumo­wało, złożyło na nowy początek, na to, że jestem teraz innym człowiekiem - mówił tygodnikowi „wSieci” dwa lata temu.

  Inny Zelnik ma sprecyzowany po­gląd na in vitro („Dla niektórych coś ta­kiego małego to nie jest człowiek. Dla mnie to jest człowiek. A my traktuje­my to jak jakiś śmieć. Rodzą się z tego in vitro liczne dzieciaki jakieś koszmar­nie chore, połamane”), sztukę („To jedna z najważniejszych wizytówek, jakie ma naród”) i Radio Maryja („Jest mi teraz niezbędne”).

  Nie widać go w poważnych filmach ani sztukach. Godzi się na udział w pro­gramie „Jak oni śpiewają”, gra główną rolę w serialu „Rezydencja”.

  - Odczuwam spore rozczarowanie teatrem współczesnym. Jest za bardzo li- zusowski w stosunku do publiczności, któ­ra ma często nie najwyższe wymagania, a do tego jest teatrem skomercjalizowanym - mówił niedawno. - Epatuje tanim sek­sem, tanią psychologią. To mnie komplet­nie nie interesuje. Mimo upływu lat ciągle nie rozstaję się z marzeniem, by być współ­twórcą teatru moich marzeń. Chodzi mi o wchodzenie na poziom metafizyczny, mistyczny.

  Inne są też jego poglądy polityczne. W 2010 roku jest w komitecie honorowym Jarosława Kaczyńskiego, który startuje w wyborach prezydenckich.

Troszkę w opozycji

- To lizusostwo i głupota - reżyserka Agnieszka Holland ostro podsumowuje wypowiedź Zelnika dla Rock Radia. - On czuje się częścią większej całości, czuje się doceniony, ważny. Jest aktorem nie do końca spełnionym i potrzebuje poczucia akceptacji. Łatwo jest obudzić w człowie­ku podłość. Znacznie łatwiej jest obudzić w człowieku zło niż dobro.

  Broni go Maciej Wojtyszko. - Akto­rzy potrafią świetnie oddzielić poglądy od rzemiosła. Tadeusz Łomnicki był wybit­nym aktorem, a jednocześnie działaczem partyjnym. Halina Mikołajska należała do KOR, a grali u mnie razem.

  - Nie wierzę, że postawa polityczna Zelnika wynika z frustracji. Zawsze był dość oryginalny w swoich poglądach, tro­szeczkę w opozycji, niezależnie od tego, po której stronie - dodaje Englert.

ŹRÓDŁO