Fala ojkofobii

Opozycja i jej elektorat wyraźnie sami przestali siebie lubić Poczuli się gorsi, winni, niedorastający do „ludu” wspierającego obóz władzy. Pytanie, czy w takim mentalnym stanie można wygrać jakiekolwiek wybory?

To Jarosław Kaczyński przypo­mniał niedawno słowo „ojkofobia”, termin przypisywany brytyjskiemu filozofowi Roge­rowi Scrutonowi, który oznacza odrzucenie, wręcz nienawiść do własnego środowiska, kultury, poglądów, połączoną z apologią innych, także teoretycznie wro­gich, grup i ich wartości. Kaczyńskiemu chodziło o to, że jego zdaniem polskie eli­ty nie znoszą istoty polskości, swojskości, że są kosmopolityczne, zapatrzone w obce wzorce. Ale to wspomniane przez szefa PiS pojęcie znacznie lepiej pasuje do dzisiej­szych postaw środowisk opozycyjnych i ich wyborców.

Autoagresja

Po wyborach do europarlamentu w me­diach, w tym społecznościowych, na por­talach i sieciowych forach rozlała się fala gwałtownej krytyki. Zwłaszcza ci, którzy nie poparli jedynej formacji, jaka była w stanie nawiązać walkę z Kaczyńskim, a zagłosowali na kilkuprocentowe partie, teraz dowodzą, że koalicyjny projekt się nie powiódł i trzeba wszystko zaczynać od początku .

   Partia Kaczyńskiego w październiku zeszłego roku, podczas wyborów sa­morządowych, wyglądała identycznie jak w maju roku następnego. To było to samo ugrupowanie, które w 2016 r. osta­tecznie załatwiło Trybunał Konstytucyjny, w 2017 r. zabrało się za sądownictwo, w 2018 r. wywołało awanturę o światowym zasięgu w sprawie Holokaustu itd. Jeśli uznawało się wcześniej, że PiS jest zagro­żeniem dla demokracji, to nic się w tej sprawie nie zmieniło, poza tym że ugrupo­wanie Kaczyńskiego jest jeszcze bardziej zaawansowane w przejmowaniu instytucji państwa i utrwalaniu tego procesu.

   A jednak o praworządności przestało się mówić, a liberalnych wyborców do urn na wiosnę poszło o milion mniej: nie chcia­ło im się, najwidoczniej uznali, że nie ma powodu. Po wyborach zaś nastąpiła fala samonienawiści i autodestrukcji. Bo zasad­nicza część pojęcia ojkofobii to odrzucenie własnego środowiska. Skoro zjednoczona opozycja zyskała 38,5 proc. i było za mało, to trzeba ją rozbić. Kto jednak mówi, że w kolejnych wyborach będzie mniej, jest atakowany, bo oznacza to, że chce, aby było, jak było. Dokładają się do tego poli­tycy. Na powyborczą depresję duży wpływ miała natychmiastowa rejterada PSL, co było przewidywane przez nas przed wy­borami. Dołączył się tu SLD z koncepcją wewnątrzpartyjnego referendum w spra­wie dalszego w niej uczestnictwa.

   Dlatego sondażownie od razu zaczęły robić badania dla każdej partii oddziel­nie, w których PiS - notując podobne jak w majowych wyborach, a nawet niższe wyniki - zyskuje w przeliczeniu 260-270 mandatów w Sejmie, a następna Platforma ok. 120. Dystans z kilku punktów procen­towych urósł do ponad 20, czyli słynnej „miażdżącej przewagi PiS”. To spowo­dowało, że głosy przeciwko zjednoczeniu „niePiSu” paradoksalnie się nasiliły. Duża część środowisk teoretycznie opozycyjnych demonstracyjnie odrzuca racjonalny ogląd sytuacji. Tłumaczenia, że nie da się pomi­nąć obowiązującej w ordynacji metody D’Hondta, traktowane są jako stronnicze, nieuwzględniające wrażliwości i psycholo­gicznych niuansów wyborców.

   Dlatego powróciło rutynowe zrzędze­nie na Platformę, Grzegorza Schetynę, na „straszenie PiS”. Że już nie można patrzeć na te męczarnie i nieudolność. Mimo że wychwalana wcześniej za świeżość i przełomowość „trzecia siła” Roberta Biedronia ledwo uniosła się ponad wyborczy próg. Ale jest jeden efekt. Strona opozycyjna, zdaniem wewnętrznych krytyków, jest nieudolna, niepozbierana, leniwa, niezainteresowana zdobyciem władzy, bezprogramowa, skłócona, nie potrafi się zjedno­czyć albo źle się jednoczy. Nie ma zwartego przekazu, mówi o sprawach, które ludzi („zwykłych”) nie interesują. Jej przywódcy są beznadziejni, cyniczni, krótkowzroczni, bezideowi, bez wdzięku, charyzmy i kon­taktu z realnym życiem. A walka o wolność i prawa jednostki to tylko pokoleniowa ob­sesja ludzi skażonych traumami PRL.

Apologia

Co innego po przeciwnej stronie. Tam jest wszystko, czego nie ma opozycja: siła, młodość, energia, idea, pracowitość, cha­ryzma, zręczność, przebiegłość i geniusz lidera. W takim oglądzie nie ma już zna­czenia, czemu te cechy w istocie służą: do jakiej idei są włączani ci młodzi ambitni ludzie, gdzie wyładowuje się ta ożywcza energia, na czym polega pracowitość, np. ludzi z TVP. Pozytywne ludzkie przy­mioty zaczynają funkcjonować samodziel­nie, w oderwaniu od politycznej, ustrojo­wej i moralnej rzeczywistości, do jakiej się przyczyniają i jaką obsługują.

   Druga część pojęcia ojkofobii polega bowiem na wychwalaniu przeciwnika. Przed laty pewien discopolowy zespół miał reklamowe hasło: „Milion fanek nie może się mylić”. Po majowych wyborach widać tendencję do gloryfikowania wyni­ku PiS przez jego przeciwników z podob­nego powodu - bo 45 proc. głosujących na tę formację nie może być przypadkiem, coś w tym musi być. Pojawiła się niewia­ra - we własną hierarchię wartości, ogląd spraw państwa, w kryteria przyzwoitości, w demokratyczny ład. Kiedy słucha się wrogów PiS, niepotrzebna jest już opinia sympatyków tego ugrupowania. Nie wi­dać sensu głosowania na nikogo innego - wszak wszystkie walory są przy obozie rządzącym. „Przywrócili godność zwy­kłym ludziom” - powtarzają teraz o PiS nawet liberalni demokraci z krwi i kości. A co jest ważniejszego od przywrócenia godności - niewłaściwy skład KRS?

   Jak widać, odbyło się zatem nie tylko gło­sowanie w sprawie mandatów europosłów - wynik PiS został rozszerzony i wpływa na ogólny stan umysłów. Przesunęły się akcenty. Wcześniej partia Kaczyńskiego demolowała państwo prawa, choć „coś dla ludzi jednak robiła”. Teraz stała się gigan­tem dobroci i tylko trochę ma na sumieniu, ale to było dawno i powoli nieprawda.

   Kilkuprocentowa, a uwzględniając wy­borczy wynik Wiosny minimalna przewa­ga obozu rządzącego nad opozycją, urosła do rozmiarów katastrofy. Przez wiele lat polityczna histeria była przy prawicy, te­raz ogarnęła drugą stronę. Z jedną różnicą - PiS nawet w najgorszym dla siebie czasie nigdy nie wychwalał wyborców Platfor­my, PSL czy lewicy, nie łasił się otwarcie do nich, nie szukał swojej winy i nie mó­wił, że jest „głupi” czy „ślepy”. Wyborcy PiS byli twardzi, ponadprzeciętnie poli­tycznie zorientowani, stale przekonani o swoich moralnych przewagach oraz o tym, iż przy pierwszej nadarzającej się okazji przejmą władzę. Trudno się dziwić, że Kaczyńskiemu, który - tak jak dzisiaj Schetyna - mógł się wydawać schyłkowym przegranym liderem, dołującym w rankin­gach zaufania, chciało się dla swojego śro­dowiska pracować. Było dla kogo.

   Dzisiaj po drugiej stronie nie ma cienia takiej lojalności wobec własnych formacji. Przeciwnie, to wyborcy PiS są traktowani wyjątkowo - jako depozytariusze jakichś wyższych prawd o Polsce, kulturowej toż­samości, którzy działają zgodnie ze swo­im zrozumiałym, naturalnym interesem. „Gazeta Wyborcza” opublikowała niedaw­no sentymentalną opowieść o elektoracie rządzącej prawicy. Oficjalna idea była za­pewne taka, aby poznać poglądy drugiej strony, ale z tonu tekstu jasno wynikało, że wyborcy Kaczyńskiego są prawdziwi, szczerzy, trzymający się rzeczywistości, niezajmujący się „abstrakcyjnymi spra­wami”, ale dobrem swoich rodzin.

   Powstało wrażenie, iż jeżeli tym miłym, konkretnym ludziom podoba się dzisiejsza władza, to nie może być ona naprawdę zła. Własne zaś środowisko polityczne jawi się w takim oglądzie jako pełne winy, nieczyste w intencjach, niewiarygodne, bez perspektyw i sensu. Jeśli przeciwnicy PiS przyznają dziś moralną rację wyborcom tego ugrupo­wania, to tak jakby przyznawali ją samemu Kaczyńskiemu. Bo dzisiejszy lider obozu władzy nie istniałby bez poparcia swojego elektoratu i nie zrobiłby z państwem tego, co już mu się udało i co jeszcze zapowiada. Widać tu wyraźną nową tendencję w niePiSie: przez hołubienie wyborców Kaczyń­skiego zbliżanie się do jego poglądów, a zarazem odrzucanie „nieudolnej opozycji”.

Zgrane melodie

Ustrojowe grzechy PiS poszły w niepa­mięć jako zgrane melodie. Zdaje się, że jedyna jeszcze kwestia uwierająca tych, którzy chcieliby się przyłączyć do zwycię­skiej wspólnoty, to wygląd TVP która nawet przy najlepszej woli nie przypomina żadnej publicznej telewizji w demokratycznym kraju. Ale i z tym niektórzy próbują sobie poradzić. Paweł Siennicki, redaktor naczel­ny „Polski. The Times”, ostatnio zauważył: „Oczywiście, dziś telewizja publiczna ła­mie standardy rzetelnego dziennikarstwa w programach informacyjnych, używa tę­pych i straszliwie topornych narzędzi pro­pagandy, można się na to zżymać i należy krytykować, ale każdy ma w ręku swojego pilota do telewizora i przełączenie kana­łu nie boli, a przede wszystkim możliwy jest wybór”. Tak samo mówią politycy PiS.

Ten przykład pokazuje charakterystyczną ewolucję postaw: próba unieważnienia powodów przeszkadzających zaakcepto­wać PiS. Gdyby Kaczyński zdymisjonował Jacka Kurskiego, pochwałom i hołdom nie byłoby końca - jak to dzisiejsza władza jest zdolna do autokorekty, a demokracja jest niezagrożona.

   Z kolei Łukasz Mężyk, szef portalu 300polityka, wzruszył się perfekcją obo­zu rządzącego i napisał: „Polski premier co kilkanaście dni rozmawia telefonicz­nie z niemiecką kanclerz i po każdej Ra­dzie Europejskiej długo stoi w kuluarach z francuskim prezydentem. Polska para prezydencka macha z parą prezydencką na południowym trawniku Białego Domu przelatującym samolotom bojowym. Pol­ski minister obrony, który notabene miał być już najbardziej »obciachowy« na are­nie międzynarodowej, leci w klasie eko­nomicznej do amerykańskiej bazy. To nie są obrazki, które dziś dodają otuchy opo­zycji”. Znowu można mieć małą nadzie­ję, że Mężyk nie napisał tego na serio. Tak czy inaczej, widać tu wzruszenie władzą, wynikające, jak się wydaje, z wniosku, że to, co dobrze wygląda, nie może być złe.

   Pokazuje to, jak majowe wybory głęboko wpłynęły na świadomość - opozycja nagle wydaje się mała i śmieszna wobec potęgi rządzących. Władza zaczyna mieć rację z powodu posiadania władzy. Słuszność jest teraz przyznawana w wyniku głoso­wania. To przypomina drogę węgierską. Kaczyński nie ukrywa swojej fascynacji Viktorem Orbanem i jego metodą nakłaniania ludzi do wstąpienia do „wspólnotowego” reżimu poprzez odrzucanie skrupułów, które się po prostu życiowo nie opłacają. Rozbrajająco dobrodusznie ujmuje to we wspomnianej już „Polsce. The Times” pu­blicysta Witold Głowacki, który polemizu­jąc z przedwyborczym tekstem Janickiego i Władyki o wciąż trwającym zamachu PiS na zasadę trójpodziału władzy, napisał: „Niestety, w wyborach okazało się, że nie tylko ja uznaję »demokratyczną ramę« za pojęcie abstrakcyjne. Być może zresztą »demokratyczna rama« znaczy po prostu dokładnie tyle, ile w danym momencie ma znaczyć”. Czyli de facto to aktualnie rzą­dzący ustalają zasady ustroju. Dokładnie to Orban tłumaczy od lat węgierskiej opo­zycji, dziennikarzom, którzy tracą pracę, biznesmenom, którzy wypadają z rynku, sędziom, którzy się upierają - wszyscy mogą się przyłączyć do zwycięzców, to je­dyny dostępny dzisiaj wolny wybór.

   Ten sam autor „Polski. The Times” napi­sał również inny niezapomniany fragment (może to jednak pastisz?): „Jojczące, ciska­jące gromy na »tępe i bezwonne masy« li­beralne elity, zamiast odzyskiwać wpływy i poszerzać zasięgi swojego oddziaływania, same, na własne życzenie, coraz mocniej się alienują. Na koniec pozostanie im luk­susowy hotel w Jastarni odgrodzony od pobierającego 500 plus plebsu siatką pod wysokim napięciem. Obowiązywać tam bę­dzie demokracja idealna i wolna od obcych klasowo elementów”. To wszystko są niby poglądy spoza oczywistego kręgu propa­gandy obozu władzy, dlatego dobrze poka­zują przesunięcie mainstreamu: wydaje się, że wielu chce polubić PiS albo już go lubi, a teraz szuka argumentów, żeby się tego nie wstydzić. Zawsze było tak, że przekazy PiS wchodziły jak masło w niePiS, a nigdy nie działo się odwrotnie. Wyborcy Kaczyńskie­go z reguły lepiej rozumieli świat polityki.

Lepsze nic od być może

Wydaje się, że wiele środowisk niepisowskich przeniknęła nieusuwalna, przy­najmniej na razie, polityczna nierozwaga, w dodatku traktowana z dumą. Różne par­tie rozważają „tożsamościowy” start w je­siennych wyborach, po to, aby móc reali­zować bez koalicyjnego skrępowania swój program, bo tego domagają się wyborcy. Taki samodzielny start jednak automatycz­nie wyklucza realizację tego programu, po­nieważ wtedy wygra PiS. Można rozważać, czy dotychczasowa opozycyjna koalicja była optymalna, jeśli chodzi o zdolność

rywalizowania z Kaczyńskim, ale przed jej likwidacją należałoby pokazać realną, a nie tylko emocjonalną alternatywę. Nikt takiej nie przedstawił. W miejsce niemal 45 proc. głosów zdobytych w maju w su­mie przez KE i Wiosnę tworzy się wirtual­ne sojusze kilkuprocentowych ugrupowań z zeroprocentowymi.

   Niedawno pewien działacz LGBT stwierdził, że zagłosował w 2015 r. na An­drzeja Dudę w wyborach prezydenckich „w ramach protestu”. I do dzisiaj broni swojej decyzji. Zwolennik sformalizo­wania związków homoseksualnych po­parł integralnego katolika, który o takich związkach nie chce nawet słyszeć. Dzia­łacz nie chciał iść na kompromisy, bo na­ruszyłoby to jego zasady. Widać tu typowe dzisiaj myślenie: wiadomo, jaki jest PiS, niczego w sprawie LGBT czy innych proliberalnych rozwiązań nie obiecuje i do­trzymuje słowa. A centrowa opozycja krę­ci, mataczy, coś tam niby chce dać, ale nie wiadomo co i kiedy. Dlatego, według tego działacza, lepsze jest jednoznaczne „nie i nigdy” niż nieznośne „być może kiedyś”.

   Taka sytuacja odrzucenia nie zdarza się po raz pierwszy. Na Unię Demokratyczną,

a potem Wolności, przez lata głosowano z demonstracyjnym obrzydzeniem. To było zawsze mniejsze, często nienawistne zło. Spotkanie przekonanego do tej partii wyborcy graniczyło z cudem. Po ostatecz­nym zadręczeniu tej „strażniczki budżetu” w 2001 r. zabrano się za PO. Jeszcze przed objęciem przez tę partię władzy narzekano, że nie ma wyrazistego lidera, jest za kon­serwatywna, za liberalna, zbyt kościelna, za mało kościelna, a przy tym bezideowa.

   Typowo inteligencko-mieszczańskie formacje zawsze wydawały się ich natu­ralnym elektoratom za mało wyraziste, nieatrakcyjne, niewystarczająco albo za bardzo ekstrawaganckie i postępowe. Duży udział w tym dręczeniu miała przez dekady tzw. nowa lewica, zawsze mocna medial­nie, ale nieumiejąca od 1989 r. zbudować politycznej siły, która przekroczyłaby ba­rierę kilku procent poparcia. Tę niemoc rekompensowała sobie krytyką ugrupowali centrowych, oskarżając je o nierespektowanie lewicowych postulatów.

Zabójcza troska

Polityczne centrum w Polsce jest gene­ralnie narzekające. Słabość tej umysłowej formacji polega na braku jednoznacznej ideologii i złości na ten fakt. I to jest być może główny powód niechęci do samych siebie - za brak śmiałości, połowiczność, sprzeczne oczekiwania, wieczne wahanie: w sprawie związków homoseksualnych, aborcji, 500 plus, roli Kościoła. W dużej mierze elektorat zarzuca opozycji swoje własne niezdecydowanie i umiarkowanie. Ojkofobia klasy średniej, mieszczańskiej, inteligenckiej, urzędniczej zdaje się wyni­kać właśnie z ideologicznego niespełnie­nia. Zarazem z podziwu dla jednoznacz­nej brutalnej polityki, dla pewności siebie i braku skrupułów politycznych przeciw­ników. Jest w tym jakaś - połączona z po­czuciem winy - niezgoda na własny etos zwyczajności, na eklektyzm poglądów, niekonsekwencję, np. chęć dorabiania się, pokonywania kolejnych szczebli kariery.

   Powstaje w ten sposób wrażenie, że pra­ca „zwykłych ludzi” (popierających PiS) jest cięższa, a przez to szlachetniejsza, ich war­tości głębsze, wyobrażenia o życiu praw­dziwsze. Lud dba o rodziny, a elity (znaczy te 38,5-45 proc. z ostatnich wyborów) tylko szukają dobrych szkół dla swoich dzieci. Wyborcy PiS dzięki Kaczyńskiemu znaj­dują coraz lepszą pracę, a elity to goniący za pieniądzem dorobkiewicze z korporacji. PiS, najbardziej klasyczna i pazerna partia władzy, jaką można sobie wyobrazić, ucho­dzi za antysystemowy, a opozycja za par­tyjniacką zgraję. Dobra prowincja kontra zepsute miasta. I tak dalej.

   Niedawno premier Morawiecki powie­dział, że najbliższe wybory ustalą polską politykę na 10 lat lub dłużej. Jarosław Kaczyński przy każdej okazji mówi, że to będą najważniejsze wybory od 1989 r., bo pozwolą na takie utrwalenie zmian, że nic ich nie ruszy. Oni to wiedzą. Obóz rządzący jest coraz bliższy większości konstytucyj­nej. Już otrzepują z kurzu stary projekt PiS i wprowadzają do niego udoskonalenia.

   Wiele się mówi o tym, że opozycja musi teraz ruszyć w teren, do ludzi, przeko­nywać, podobać się, ściskać ręce. Ma się bardziej starać, szukać młodych, po drodze wymyślić coś równie przełomo­wego jak 500 plus. To wszystko prawda, bo mocno zaspała w kwestii nowych me­tod kampanijnego marketingu, budowa­nia programów według zasady „piątek”, sprytu i politycznego cwaniactwa. Ale też opozycja i jej wyborcy nigdy nie wy­grają, jeśli nie wyjdą ze stanu głębokiej ojkofobii, dopóki nie przestaną się sami nienawidzić - oczywiście pod pretek­stem głębokiej troski. Bo ta troska, zanim uleczy, może wcześniej zabić.

Mariusz Janicki

ŹRÓDŁO